Projekt ma na celu między innymi rozpoznanie i zinwentaryzowanie wybranych reliktów Bitwy Warszawskiej z 1920 r., a także przygotowanie dokumentacji wraz z zasobem geodanych oraz wypracowanie wstępnej strategii i metodyki badawczej na rzecz dalszego rozpoznania reliktów konfliktów zbrojnych w Polsce.

Pozyskane w trakcie badań zabytki trafią do Muzeum Wojska Polskiego, a wyniki badań, jak i dokumentacja z prac zostanie przekazana m.in. zarządcy terenu, Lasom Państwowym. Rezultaty prac docelowo mogą również zasilić działania instytucji lokalnych i samorządowych, związanych z zarządzaniem, ochroną i eksponowaniem pozostałości Bitwy Warszawskiej. Tegoroczne przedsięwzięcie – realizowane w 100-lecie 18-tej bitwy świata – skupiające uwagę na wybranych obszarach i wybranych reliktach Bitwy, ma na celu zainicjowanie większych działań związanych z tytułowym wydarzeniem. Kluczowe dla rozpoznania zachowanych – i często jeszcze widocznych w terenie - pozostałości bitewnych są m.in. tereny zalesione, na których do dzisiaj zachowały się liczne relikty walk z XX wieku.

Projekt realizowany jest na zlecenie Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – prof. dr. hab. Jakuba Lewickiego. Badania obejmują m.in. tereny Lasów Państwowych – Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie, w szczególności obszary Nadleśnictw Drewnica oraz Jabłonna, i częściowo Celestynów i Mińsk. Prace prowadzone są przez Fundację Hereditas przy współpracy z Instytutem Badawczym Leśnictwa, Stowarzyszeniem Historyczno-Edukacyjnym im. 7 Pułku Lansjerów Nadwiślańskich w Halinowie oraz zespołem specjalistów z zakresu archeologii, historii, geomatyki czy leśnictwa.Projekt powstał z potrzeby zainwentaryzowania reliktów Bitwy Warszawskiej w oparciu o interdyscyplinarne badania - zwłaszcza nowoczesne metody i dane, w tym dane lotniczego skanowania laserowego (najogólniej - technologia LiDAR), które już wielokrotnie w sposób nieinwazyjny przyczyniały się do rozpoznania licznych zasobów dziedzictwa kulturowego na terenach leśnych zarówno w Polsce, jak i na świecie.

Archeologia Bitwy Warszawskiej to m.in. działania sięgające po techniki i metody badawcze archeologii, umożliwiające rozpoznanie i zadokumentowanie materialnych pozostałości, z zachowanymi napowierzchniowymi formami (mikrorzeźbą) lub też z zalegającymi pod powierzchnią terenu warstwami gleby, zabytkami ruchomymi, czy w końcu szczątkami ludzkimi. Zintegrowana ochrona dóbr kultury i środowiska stanowi nieformalne hasło przewodnie wspólnych inicjatyw Fundacji Hereditas i Instytutu Badawczego Leśnictwa - podmiotów zainteresowanych tego typu działaniami m.in. z uwagi na chęć poznawania przeszłości dzisiejszych terenów zalesionych w Polsce, a także z uwagi na potrzebę rozpoznania i ochrony zasobów kulturowych w środowisku leśnym.

Zespół naukowców pod kierunkiem prof. UKSW dr. hab. Rafała Zapłaty wykorzystuje najnowocześniejsze dane, które w sposób nieinwazyjny umożliwiają rozpoznawanie niektórych nadal zachowanych pozostałości Bitwy Warszawskiej z 1920 r. W połączeniu z zasobami archiwalnymi (planami, mapami, zdjęciami lotniczymi) i terenową weryfikacją badacze tworzą pierwszą, wielkoobszarową geobazę obiektów zabytkowych, która m.in. zasili bazy danych zarządców terenu, usprawniając zarządzanie dobrami kultury, jak i przyrody. Wiodącym elementem, a zarazem podstawą zaplanowanych badań są przede wszystkim wspomniane dane teledetekcyjne, zwłaszcza dane lotniczego skanowania laserowego pochodzące z projektu ISOK (Informatyczny System Osłony Kraju). W ramach badań przygotowywane są różnorodne wizualizacje danych lotniczego skanowania laserowego, co dodatkowo wzmacnia identyfikacje pozostałości dawnych konfliktów zbrojnych. Warto dodać, że dane LiDARowe umożliwiają w sposób niezwykle dokładny rozpoznawać pozostałości dawnych fortyfikacji polowych, jak i je szczegółowo dokumentować. Tego typu technologia to również znaczący potencjał w monitorowaniu zmian, jakie zachodzą lub mogą zachodzić na tych obiektach lub w najbliższym ich otoczeniu.   

W wyniku dotychczasowych działań, niezwykle ciekawie rysują się odkrycia reliktów dawnych konfliktów zbrojnych na obszarach leśnych. Dotychczas w wyniku analizy danych laserowych rozpoznano kilkadziesiąt tysięcy pozostałości – obiektów nieruchomych – pochodzących z bitew i wojen, zwłaszcza z XX wieku. Ten niezwykle cenny, ale i stopniowo zanikający zasób kulturowy zyskuje obecnie formę zdigitalizowanego i inwentaryzowanego dziedzictwa w postaci geodanych i geobazy. Dotychczas rozpoznano i zidentyfikowano różnorodne elementy m.in. fortyfikacji polowych, takich jak transzeje, ziemianki, doły strzeleckie itp. Lokalizację, kształt czy formę tych obiektów doskonale oddają wizualizację danych LiDAR. W ramach działań terenowych, które potrwają przynajmniej do września br. (z wykorzystaniem wykrywaczy metali, urządzeń geomatycznych, jak i tradycyjnych metod archeologicznych) pozyskiwane są również zabytki ruchome, takie jak łuski po pociskach, będące m.in. pozostałością zwycięskiego „Cudu nad Wisłą” z 1920 r.

Warto podkreślić, że pozostałości konfliktów zbrojnych, jak i inne zabytki archeologiczne, również na terenach leśnych położonych na wschód od Warszawy, w tym na obszarze przebiegu Bitwy Warszawskiej, przetrwały do naszych czasów w lepszym stanie, niż na terenach rolniczych czy zurbanizowanych. Taka sytuacja stwarza kolejną szansę na zachowanie i udostępnienie zainteresowanym wielu tego typu obiektów w miejscu ich występowania. Dla nadleśnictw, jak i samorządów czy organizacji pozarządowych, to kolejny element wzbogacenia atrakcyjności turystycznej regionu. Z naukowego punktu widzenia powstaje baza danych, jakiej do tej pory nie stworzono, która z pewnością wzbogaci dotychczasową wiedzę o tym historycznym wydarzeniu. Takie rozpoznawanie pól bitewnych ma również dodatkowy wymiar, jakim jest rozpoznawanie miejsc niebezpiecznych, lokalizowanie niewybuchów i zalegającej w gruncie amunicji. To sprzyja poprawie bezpieczeństwa na terenach zalesionych.  

Strona projektu: https://fundacja-hereditas.pl/projekty/bitwa-warszawska-1920/