Las zaczyna się od nasion

Aby kolejne pokolenia lasu były coraz lepsze, leśnicy zbierają nasiona tylko ze specjalnie do tego celu wybranych fragmentów obszarów leśnych lub pojedynczych drzew. Obszar leśny przeznaczony do zbioru nasion nazywamy drzewostanem nasiennym, zaś pojedyncze drzewa, z których zbiera się nasiona to tzw. drzewa mateczne i źródła nasion. Drzewostany nasienne i drzewa mateczne muszą być zdrowe i dobrej jakości, mieć silne korony i oczyszczone z gałęzi pnie. Ważne jest również ich pochodzenie – najlepiej by było rodzime, czyli miejscowe.

Na terenie RDLP w Warszawie leśnicy wyznaczyli niemal 3 500 hektarów drzewostanów nasiennych, a także 102 drzewa mateczne i 219 źródeł nasion.

Nasiona drzew iglastych ukryte są w szyszkach, aby je wydostać trzeba poddać je procesowi wyłuszczania. Do tego celu służy leśnikom wyłuszczarnia, znajdująca się na terenie Nadleśnictwa Łochów. Nadleśnictwa dostarczają tam zebrane szyszki, a po wyłuszczeniu odbierają czyste nasiona. Jednak nie ze wszystkich zebranych w danym roku nasion produkuje się sadzonki. Część z nich trafia do Nadleśnictwa Jabłonna, gdzie w specjalnej przechowalni czekają na swoją kolej wysiewu.

Skąd się biorą sadzonki

Zebrane z lasu nasiona trafiają do szkółek leśnych, gdzie zostaną odpowiednio przygotowane i wysiane. Nasiona gatunków światłożądnych takich jak sosna czy brzoza, trafią na otwarte części szkółek, a nasiona gatunków cienioznośnych np. jodły wysiane zostaną pod osłoną dojrzałego drzewostanu w tzw. szkółkach podokapowych. Ponieważ w okresie kiełkowania i wzrostu młodych siewek są one narażone na wiele niekorzystnych czynników, leśnicy dbają o nie szczególnie starannie.

18 szkółek leśnych prowadzonych przez nasze nadleśnictwa produkuje rocznie ok. 19 milionów sadzonek, w tym ok. 13 milionów sadzonek drzew liściastych.

Aby usprawnić produkcję sadzonek, w Nadleśnictwie Jabłonna zbudowano jedną z najnowocześniejszych szkółek kontenerowych w Polsce. Pozwala ona na hodowanie sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym, w specjalnie przygotowanych kasetach. Sadzonki wyhodowane w ten sposób zaopatrzone są w bryłkę gleby bogatej w związki mineralne i organiczne, które ułatwiają jej start w nowe życie po posadzeniu.

Czas na sadzenie

Sadzonki wyhodowane w szkółkach służą leśnikom do odnawiania lasu i zalesień. Odnawianie lasu to wprowadzanie młodego pokolenia drzew na miejsca, w których wcześniej rósł las, zalesianie natomiast to sadzenie lasu tam, gdzie go do tej pory nie było. Oba te zabiegi przyczyniają się do utrzymania i zwiększania powierzchni leśnej kraju.

Czy zawsze do odnowienia lasu potrzebne są sadzonki? Otóż nie. Podpatrując przyrodę leśnicy nauczyli się odnawiać las w sposób naturalny, wykorzystując do tego celu nasiona spadające z dojrzałych drzew. Taki sposób uzyskania młodego pokolenia lasu wykorzystuje się wszędzie tam, gdzie pozwalają na to warunki glebowe i klimatyczne, a istniejący drzewostan jest zgodny z przyjętymi kryteriami. Aby zapoczątkować proces naturalnego odnowienia leśnicy przygotowują do niego drzewostan i glebę, a gdy już pojawią się młode siewki, dbają o nie i pielęgnują, chronią je przed zniszczeniem przez zwierzynę i w razie potrzeby przerzedzają. Jeśli z różnych przyczyn nie można wykorzystać odnowienia naturalnego, drzewostan odnawia się sztucznie poprzez sadzenie.

Od poprawek do trzebieży

Pierwsze stadium wzrostu lasu nazywane jest przez leśników uprawą (jeśli zostało sztucznie posadzone) lub nalotem (gdy pochodzi z odnowienia naturalnego). Jednak niezależnie od sposobu powstania, młode pokolenia lasu wymaga pielęgnacji i ochrony. W pierwszych latach wzrostu działania leśników polegają przede wszystkim na wykaszaniu chwastów konkurujących z drzewkami, wykonywaniu poprawek i uzupełnień, czyli dosadzaniu nowych osobników w miejsce tych, które uschły lub zostały zniszczone, np. przez owady lub zwierzynę. Leśnicy muszą również dbać o skład gatunkowy odnawianego lasu, dlatego wycinają niepotrzebne lub przeszkadzające drzewka gatunków lekko nasiennych (np. brzozy i osiki), które często same się wysiewają. Zabiegi takie nazywamy czyszczeniami wczesnymi.

Kiedy drzewka podrosną, a ich gałęzie zaczną się ze sobą stykać, mówimy, że weszły w fazę młodnika. Przychodzi wtedy kolej na wykonanie czyszczeń późnych, których zadaniem jest stworzenie najlepszych warunków wzrostu drzewkom najlepszej jakości. W tym celu leśnicy usuwają drzewka chore, uszkodzone i słabo rosnące oraz przeszkadzające w rozwoju pozostałym drzewom, regulując w ten sposób zagęszczenie drzew.

Kolejnym etapem wzrostu lasu jest faza tyczkowiny. Drzewa w tym czasie intensywnie rosną na wysokość, stają się smukłe i dość cienkie, są także bardzo podatne na szkody od wiatru i mokrego śniegu. Aby zwiększyć odporność lasu na działanie czynników atmosferycznych oraz poprawić warunki wzrostu drzew, leśnicy wykonują w tym czasie cięcia pielęgnacyjne zwane trzebieżami wczesnymi. Polegają one na stopniowym rozluźnianiu drzewostanu, tak by pozostawione, najładniejsze drzewa miały lepszą stabilność i większy dostęp światła do koron.

Z tyczkowiny drzewa przechodzą w fazę drzewostanu dojrzewającego, a następnie dojrzałego. W tym czasie zmniejsza się przyrost na wysokość, a główną rolę odgrywa wzrost na grubość. Jest to okres cięć zwanych przez leśników trzebieżami późnymi. Ich zadaniem, podobnie jak trzebieży wczesnych, jest stopniowe rozluźnianie pozostającego drzewostanu, a w końcowej fazie dojrzałości także przygotowanie go do obradzania nasion i obsiewu.

Cykl się zamyka

Zależnie od gatunku, po 100-120, a nawet 140 latach, cykl rozwojowy lasu zamyka się. Drzewa osiągnęły dojrzałość, wydały nasiona, powoli zmniejsza się siła ich wzrostu, zaczynają się starzeć i obumierać, pora, więc by ich miejsce zajęło kolejne pokolenie. Dlatego zostaną wycięte, dając ludziom surowiec, a powstałą powierzchnię zajmie kolejna uprawa leśna. To naturalny, trwający od zawsze proces wymiany pokoleń. Wspomagając naturę i przyspieszając jej działania warszawscy leśnicy w miejsce usuniętych drzewostanów sadzą corocznie kilkanaście milionów nowych drzewek.